Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας

Η Μετεωρολογία αποτελεί κλάδο των Φυσικών επιστημών, με κύριο αντικείμενο την έρευνα της ατμόσφαιρας στο σύνολό της και τα φαινόμενα που συμβαίνουν σ΄ αυτή. Και επειδή τα φαινόμενα που ενδιαφέρουν τη Μετεωρολογία είναι εκείνα που συμβαίνουν στο κατώτερο στρώμα της ατμοσφαίρας, που παρατηρούνται δηλαδή ως «τροπές», ως μεταβλητές αυτού του στρώματος, ονομάσθηκε αυτό τροπόσφαιρα. Επειδή όμως τα φαινόμενα αυτά και οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόμαζαν «μετέωρα» εξ αυτού και η επιστήμη επ΄ αυτών ονομάσθηκε Μετεωρολογία και τα φαινόμενα Μετεωρολογικά φαινόμενα.

Η σημαντική για την μετεωρολογία περίοδος, αρχίζει με τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.). Ο Αριστοτέλης απεκατέστησε το κύρος της Μετεωρολογίας καθιστώντας την κλάδο γνώσεως, ξεχωριστό απ’ την Αστρονομία, και γράφοντας το πρώτο παγκοσμίως εγχειρίδιο Μετεωρολογίας, που ευτυχώς διασώθηκε, και ονομάζεται “Μετεωρολογικά”. "Τα 4 στοιχεία του Αριστοτέλη"

"Ολόκληρος ο γήινος κόσμος", έγραψε ο Αριστοτέλης, "αποτελείται από τέσσερα στοιχεία: φωτιά, αέρα, νερό και γη. Αυτά μπορούν να μετασχηματισθούν το ένα στο άλλο, το καθένα βρίσκεται κρυμμένο μέσα στα υπόλοιπα".

Οι απόψεις του Αριστοτέλη είναι η πρώτη προσπάθεια να ερμηνευτεί ο καιρός χωρίς τη βοήθεια δαιμόνων και θεών.

Στο σύγγραμμά του αυτό, ο Αριστοτέλης περιλαμβάνει όλες τις υπάρχουσες την εποχή του γνώσεις, τις οποίες αφού έλεγξε και συμπλήρωσε με δικές του παρατηρήσεις και θεωρίες, καθώς και με παρατηρήσεις των μαθητών του, τις κατέταξε σε ένα σύστημα. Αυτή η εργασία, μέχρι και τον 17ο μ.Χ. αιώνα, αποτελούσε το μοναδικό παγκοσμίως μετεωρολογικό εγχειρίδιο. Για τον λόγο αυτό, ο Αριστοτέλης ονομάστηκε “Πατέρας της Μετεωρολογίας”. Η συστηματική παρατήρηση και η ασχολία μεγάλου αριθμού φιλοσόφων με τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα έδωσε τους καρπούς της, διότι οφείλουμε πάρα πολλές ορθές θεωρίες περί των φαινομένων τούτων στους αρχαίους Έλληνες.

Οι σημαντικότεροι και επιφανέστεροι αρχαίοι ΄Ελληνες μετεωρολόγοι ήταν οι:

• Αέτιος ο Αντιοχεύς
• Άρατος ο Σολεύς
• Αριστοτέλης
• Αρριανός ο Μετεωρολόγος

• Βόηθος ο Σιδώνιος
• Επίκουρος ο Σάμιος
• Ευκτήμων ο Αθηναίος
• Εύδοξος ο Κνίδιος

• Θεόφραστος
• Ίπαλλος ο Κυβερνήτης
• Ιππόδαμος ο Μιλήσιος
• Ποσειδώνιος ο Απαμεύς

Σε αυτούς οφείλουμε τον όρο Μετεωρολογία, αυτοί επινόησαν τον Ανεμοδείκτη στην απλουστέρα του μορφή, το θερμοσκόπιο, όπως προκύπτει από λεπτομερείς περιγραφές στα έργα του Ήρωνος του Αλεξανδρέως και του Φίλωνος του Βυζαντίου. Από την μεφάφραση των έργων του Ήρωνος στην Λατινική και Ιταλική γλώσσα, εμπνεύσθηκαν οι Γαλιλαίος, Ντρέπελ και Πόρτα την ιδέα της κατασκευής ενός νέου θερμοσκοπίου, όπως υποστηρίζει ο Γερμανός Μετεωρολόγος Hellman.

Αλλά και την γένεση πολλών μετεωρολογικών φαινομένων ορθώς εξηγούν οι αρχαίοι φιλόσοφοι, όπως το ότι ο ήλιος είναι το ηγεμονικό αίτιο όλων των ατμοσφαιρικών φαινομένων. Παρά δε το γεγονός ότι εστερούντο θερμομέτρων και οι παρατηρήσεις της θερμοκρασίας του αέρα ήσαν κατά κάποιον τρόπο υποκειμενικές, εν τούτοις διεπίστωσαν την ημερήσια και ετήσια μεταβολή της θερμοκρασίας του αέρος, τον ακριβή χρόνο των άκρων θερμοκρασιών κατά την ημέρα και το έτος, καθώς και την μεταβολή της θερμοκρασίας με το ύψος.

Οι αρχαίοι Έλληνες, σαν ναυτικός λαός, μελέτησαν τους ανέμους περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μετεωρολογικό στοιχείο ή φαινόμενο. Κατέταξαν τους ανέμους σε γενικούς και τοπικούς μελέτησαν τους Ετησίας (μελτέμια) την θαλάσσια και απόγειο αύρα, τις αύρες των ορέων και των κοιλάδων και γενικά προσέφεραν τέτοια πληθώρα γνώσεων επί του στοιχείου του ανέμου, ώστε οι σημερινοί μελετητές χρησιμοποιούν επωφελώς τα συμπεράσματα και τις παρατηρήσεις τους.

Είναι καταπληκτική ή ομολογία του Γερμανού καθηγητή Flohn, ότι ο Ιπποκράτης είχε παρατηρήσει πρώτος την ύπαρξη αερίων μετώπων και είχε εξηγήσει πολύ ορθά τις καιρικές καταστάσεις που αυτά δημιουργούν κατά την διάβασή τους από τις διάφορες περιοχές.

Επίσης διετυπώθησαν ορθότατες θεωρίες για τον σχηματισμό των νεφών, την δημιουργία της βροχής, του χιονιού, της χαλάζης, της δρόσου, της πάχνης αλλά και για τα διάφορα οπτικά φαινόμενα όπως το ουράνιο τόξο.

Ήδη από την εποχή του Αναξιμένους το φαινόμενο της βροχής απεδίδετο από τους φιλοσόφους στην συμπύκνωση των ατμοσφαιρικών υδρατμών.

Τέλος, οι αρχαίοι Έλληνες πρώτοι διαίρεσαν την γήινη σφαίρα σε κλιματικές ζώνες και περιέγραψαν τις κλιματικές συνθήκες αυτών καθώς και την επίδρασή τους στη ζωή των ανθρώπων, φυτών και των ζώων.

Η πρώτη απόπειρα για ερμηνεία των διαφόρων ατμοσφαιρικών φαινομένων έγινε τον 5ο π.Χ. αιώνα. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και αστρονόμοι μετά από συστηματική παρατήρηση των καιρικών φαινομένων διατύπωσαν τις αρχές που τα διέπουν. Προσπάθησαν μάλιστα να φτάσουν μέχρι τη στατιστική πρόγνωση του καιρού, από τις καταγραφές των καιρικών φαινομένων στα παραπήγματα. Οι σπουδαιότερες προσπάθειες ήταν του Αριστοτέλη και του Ιπποκράτη. Ο Ιπποκράτης κατέληξε στην αρχή ότι τα μετεωρολογικά φαινόμενα επαναλαμβάνονται. Τα παρακολούθησε συστηματικά κατά τη διάρκεια του έτους και έγινε ο πατέρας της κλιματολογίας.

Τα παραπήγματα ήταν τα πρώτα μετεωρολογικά ημερολόγια, που κυκλοφορούσαν στην αρχαία Ελλάδα από τον 5ο π.Χ. αιώνα. Αναφέρονται στο έργο του Θεόφραστου, ενώ λιγα από αυτά διασώθηκαν στο έργο του Γέμινου Εισαγωγή στα φαινόμενα.

Τα παραπήγματα συντάσσονταν συχνά από φιλόσοφους, μετά από παρατηρήσεις που έκαναν σε ψηλά σημεία, όπως η Μήθυμνα και το βουνό Ίδη. Το όνομά τους το οφείλουν στον τρόπο με τον οποίο σημειωνόταν η προς παρατήρηση ημέρα· δίπλα σε κάθε ημέρα υπήρχε μια τρύπα όπου έμπαινε ένας μικρός πάσσαλος (παράπηγμα σημαίνει βαλμένο στο πλάι). Τα παραπήγματα γράφονταν σε πέτρα ή περγαμηνή και κυκλοφορούσαν στην αγορά, ενημερώνοντας τους πολίτες με τις μετεωρολογικές και αστρονομικές προβλέψεις που περιείχαν. Μεταξύ αυτών που συνέταξαν παραπήγματα αναφέρονται ο Δημόκριτος και ο Κόνωνας.

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησε διάφορες ονομασίες για να περιγράψει το Βόρειο Σέλας, μεταξύ των οποίων και τη λέξη «χάσμα», την οποία διακρίνουμε στην εικονογράφηση του Gemma το 1575, μία από τις αρχαιότερες εικονογραφήσεις του Βόρειου Σέλαος στην Ευρώπη. Μία από τις πιο ιδιόμορφες ονομασίες που χρησιμοποίησε ο Αριστοτέλης, ήταν η λέξη «αίγες», την οποία αποδίδει εδώ ο Gemma με λατινικούς χαρακτήρες ως «capre».

ΤΟΜΗ ΚΟΡΜΟΥ ΒΕΛΑΝΙΔΙΑΣ (ΔΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΠΑΥΣΑΝΙΑ)

Η δρυς αυτή βρίσκονταν στη Βοιωτία και καταστράφηκε από καταιγίδα την άνοιξη του 1987, συμπληρώνοντας ηλικία 400 ετών. Από μετρήσεις που έγιναν σε κοντινό βροχομετρικό σταθμό, διαπιστώθηκε ότι το πάχος των δακτυλίων του κορμού (οι οποίοι αντιστοιχούν ο καθένας σε ένα έτος ηλικίας του δέντρου) εξαρτάται από την ποσότητα της βροχόπτωσης τη χρονιά που δημιουργήθηκε ο δακτύλιος.