Η εικόνα της Γέννησης του Χριστού.

Φώτης Κόντογλου

Η Γέννηση στην Αγιογραφία

Ἀπὸ «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ» ἔτος β’ τόμος τέταρτος τεῦχος 45, Χριστούγεννα 1949.
[…]
Ὁ τύπος τῆς Γεννήσεως στοὺς βυζαντινοὺς εἶναι τοῦτος:

Στὴ μέση στέκεται ἕνα σπήλαιο σὰν ἀπὸ κρουστάλινα βράχια περισκεπασμένο. Μέσα στὸ μαῦρο ἄνοιγμά του εἶναι μία φάτνη καὶ μέσα βρίσκεται ἕνα μωρὸ φασκιωμένο, ὁ Χριστός, κι’ ἀπό-πάνω του τὸν ἀχνίζουνε μὲ τὸ χνῶτο τους ἕνα βόδι κ’ἕνα γαϊδοῦρι εἴτε ἄλογο. Ἡ Παναγία εἶναι ξαπλωμένη πλάγι στὸ τέκνο της ἀπάνω σ' ἕνα στρωσίδι, ὅπως συνηθίζουνε στὴν Ἀνατολή. Στὸ ἀπάνω μέρος ἀπό τὰ δεξιὰ εἶναι χορὸς Ἀγγέλων σὲ στάση δεήσεως, ενῶ ἀπὸ τ’ἀριστερὰ ἕνας ἄλλος ἄγγελος μὲ φτερὰ ἀνοιχτά, μιλᾶ μὲ τοὺς τσομπάνηδες σὰν νὰ τοὺς λέγει τὴ χαροποιὰ τὴν εἴδηση. Στο κάτω μέρος απὸ τὰ δεξιὰ παριστάνεται ὁ γέρο Ἰωσὴφ καθισμένος σ’ἕνα κοτρόνι καὶ συλλογίζεται μὲ τὸ κεφάλι ἀκουμπισμένο στὸ χέρι του, κατὰ τὸ Εὐαγγέλιο ποὺ λέγει «ἠβουλήθη λάθρα ἀπολῦσαι αὐτήν», καθ’ὅσον δὲν ἤθελε να ἐκθέσει την Παναγία ποὺ γέννησε δίχως νἄναι δικό του τὸ παιδί. Μπροστά του στέκεται ἕνας γέρος τσομπάνης ἀκουμπισμένος στὸ ραβδί του, ντυμένος μὲ προβιά, καὶ τοῦ μιλᾶ σὰ νὰ θέλει νὰ τὸν παρηγορήσει. Στὰ ἀριστερὰ εἶναι καθισμένη μιὰ γρηὰ ποὺ βαστᾶ στὴν ἀγκαλιά της τὸ νεογέννητο γυμνό, καὶ δοκιμάζει μὲ τὸ χέρι της τὸ ζεστὸ νερὸ μέσα σὲ μιὰ κολυμπήθρα, ἐνῶ μιὰ μικρὴ χωριατοπούλα μὲ τὸ τσεμπέρι χύνει νερὸ γιὰ νὰ κολυμπήσουνε τὸ μωρό. Γύρω τοὺς κι' ἀπάνω στὶς ραχοῦλες βοσκᾶνε πρόβατα, κάθουνται ξαπλωμένα καὶ δυὸ τρία μαντρόσκυλα. Ἕνας τσομπάνης ἀρμέγει. Πίσω ἀπὸ τὴ σπηλιὰ φαίνουνται μέσα στὸ βουνὸ οἱ τρεῖς μάγοι καβαλλικρμένοι στἄλογα, ὁ ἕνας σὲ ἄσπρο, ὁ ἄλλος σὲ μαῦρο κι’ὁ ἄλλος σε κόκκινο. Ἡ Παναγία ζωγραφίζεται καὶ γονατιστὴ, μὰ αὐτὸ θαρρῶ πὼς φραγκοφερνει. Ἡ σκηνὴ μὲ τὶς γυναῖκες ποὺ κολυμπᾶνε τὸ βρέφος εἶναι παρμένη ἀπὸ τ' Ἀπόκρυφα Εὐαγγέλια. Εἶναι παράξενο πῶς οἱ βυζαντινοὶ ζωγράφοι ποὺ ἤτανε ὀρθοδοξώτατοι, βάζουνε στὶς εἰκόνες τους κάποιες σκηνὲς ποὺ δὲν εἶναι γραμμένες στὸ Εὐαγγέλιο, παίρνοντάς τες ἀπὸ βιβλία ποὺ δὲν εἶναι Κανονικά. Στὸ Μυστρᾶ, στὸ Καχριὲ Τζαμὶ κι' ἀλλοῦ εἶναι ζωγραφισμένα ἐπεισόδια ἀπὸ τὴ ζωὴ τῆς Παναγίας παρμένα ἀπὸ τὸ λεγόμενο Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰακώβου ποὺ δὲν εἶναι Κανονικό. Ἀλλά τέτοια καθέκαστα εἶναι ζωγραφισμένα στὰ Εἰσόδια, στὸν Εὐαγγελισμό, στὴν ζωὴ Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννης, κλπ.

Γιὰ τὴ Γέννηση βρίσκεται γραμμένο στὰ Ἀπόκρυφα πὼς σὰν πιάσανε οἱ πόνοι τὴν Παναγία, πῆγε ὁ Ἰωσὴφ νὰ βρεῖ καμμιὰ μαμή, καὶ βρῆκε μιὰ γρηὰ ποὺ τὴ λέγανε Σαλώμη, κι' αὐτὴ ἔπλυνε τὸ παιδί. Σὲ κάποιες ἀρχαῖες τοιχογραφίες εἶναι γραμμένο καὶ τὄνομα τῆς Σαλώμης. Στὰ πιὸ ὡραῖα εἰκονίσματα ἡ Παναγία παριστάνεται ξαπλωμένη κ'ἔχει ἀκουμπισμένο τὸ κεφάλι της στὸ χέρι της, κ' ἡ ἔκφρασή της εἶναι γλυκειὰ καὶ μελαγχολική, ἕνα πρᾶγμα πολὺ κατανυχτικό. Σὲ λιγοστὲς εἰκόνες εἶδα ζωγραφισμένα μάτια ἀπάνω στὸ σπήλαιο, σὰν νὰ εἶναι ζωντανό, ὅπως ζωγραφίζουνε πάλι σὲ σχέδιο ἀητοῦ, τὰ σύννεφα ποὺ σηκώνουνε τοὺς Ἀποστόλους στὴν Κοίμηση, στὴ Βάπτιση τὸν Ἰορδάνη σὰν γέρο καὶ τὴ θάλασσα σὰν νεράϊδα, τὶς πηγὲς τοῦ ποταμοῦ σὰν ἕναν πέτρινον ἄνθρωπο ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὸ στόμα του τὸ νερό, κ.ἄ.

Ἡ Ἑρμηνεία τῶν Ζωγράφων τοῦ Διονυσίου τοῦ ἐκ Φουρνᾶ τῶν Ἀγράφων, γράφει γιὰ τὸν τύπο τῆς Γεννήσεως: «Σπήλαιον, καὶ ἔσω εἰς τὸ δεξιὸν μέρος ἡ Θεοτόκος βάλλουσα τὸ βρέφος ἐσπαργανωμένον μέσα εἰς τὴν φάτνην καὶ ἀριστερὰ ὁ Ἰωσὴφ γονατιστὸς ἔχων τὰ χέρια ἐσταυρωμένα καὶ ὄπισθεν τῆς φάτνης ἕνα βόδι κ'ἕνα ἄλογον βλέποντα τὸν Χριστὸν καὶ ὄπισθεν ποιμένες βαστάζοντες ράβδους καὶ βλέποντες μετὰ θάμβους τὸν Χριστόν. Καὶ ἔξωθεν τοῦ σπηλαίου πρόβατα καὶ ποιμένες, ὁ ἕνας λαλῶν αὐλὸν καὶ ἕτεροι βλέποντες ἄνω μετὰ φόβου. Καὶ ἐπάνωθεν αὐτῶν ἕνας ἄγγελος εὐλογῶν αὐτούς, καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος οἱ μάγοι μετὰ βάσιλικῆς στολῆς καθήμενοι ἐπάνω εἰς ἄλογα καὶ δεικνύοντες ἀλλήλοις τὸν ἀστέρα. Καὶ ἐπάνωθεν τοῦ σπηλαίου πλῆθος ἀγγέλων...».
Οἱ πιὸ ὡραῖες εἰκόνες τῆς Γεννήσεως ποὺ ἀφήσανε οἱ παληοὶ εὐσεβεῖς ἁγιογράφοι μας εἶναι κατὰ πρῶτον οἱ ψηφιδωτές τοῦ Δαφνιοῦ καὶ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ, ἔργα ἐξαίσια γιὰ ὅποιον νοιώθει τὴ βυζαντινὴ τέχνη καὶ δὲν θέλει σκηνοθεσίες καὶ ἐπιδείξεις κούφιες.

Ἄλλη ὡραία εἰκόνα τῆς Γεννήσεως εἶναι στὴν Περίβλεπτο τοῦ Μύστρᾶ, ἴσως ἡ ὡραιότερη, καθὼς καὶ ἄλλη στὴν Παντάνασσα. Σπουδαία εἶναι καὶ ἡ Γέννηση στὸ Καχριὲ Τζαμὶ τῆς Πόλης (ἀρχαία Μονὴ τῆς Χώρας), τῆς Ὑπαπαντῆς στὰ Μετέωρα, στὰ μοναστήρια τοῦ Διονυσίου καὶ τοῦ Δοχειαρίου στ' Ἅγιον Ὄρος, καθὼς καὶ τοῦ Ἁγίου Παύλου, στὸ μοναστῆρι τῆς Μεταμορφώσεως στὰ Μετέωρα, καθὼς καὶ στὸ μοναστῆρι τοῦ Βαρλαάμ, ἔργο τοῦ Φράγκου Κατελλάνου. Ὑπάρχουνε κι' ἄλλες ἔμορφες Γεννήσεις σὲ ἀρχαῖα ἐξωκκλήσια, ὅλες στὸν ἴδιο τύπο ποὺ ἱστορήσαμε. Πλῆθος Γεννήσεις στολίζουνε τὰ ἀρχαῖα χειρόγραφα, ὅπως εἶναι δυὸ ποὺ βρίσκουνται στὸ μοναστήρι τῶν Ἰβήρων. Τὸ ἁμαρτωλὸ χέρι μου ἀξιώθηκε νὰ ζωγραφίσει κάμποσες Γεννήσεις σὲ σανίδι, καὶ δυὸ σὲ τοιχογραφία, τὴ μιὰ στὸ οἰκογενειακὸ παρεκκλῆσι τοῦ Γ. Πεσμαζόγλου στὴν Κηφισιά, τὴν ἄλλη, σὲ πολὺ μεγάλο σχῆμα, στὴν ἐκκλησία τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς στὸ Λιόπεσι.

 

Ὁ χρόνος ποὺ προηγεῖτο τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἦταν γεμάτος ἀπὸ τὸ βαθὺ αἴσθημα ἑνὸς ἀπροσδιόριστου κακοῦ... Κάθε στιγμὴ αἰσθανόταν κανεὶς τὴν ἀβεβαιότητα αὐτοῦ τοῦ χρόνου. Οἱ λαοὶ ποὺ ἔζησαν πρὶν τὴ Σάρκωση τοῦ Χριστοῦ εὑρίσκονταν σὲ μία συνεχὴ κίνηση. Ἡ πνευματικὴ κληρονομιὰ τῶν λαῶν δὲν διατηροῦσε μία στατικὴ ἰδιαιτερότητα, ἀλλὰ ἐμπλουτιζόταν καὶ ἕνωνε διαφορετικὰ στοιχεῖα. Οἱ πολιτισμοὶ διαφορετικῶν λαῶν εἰσέδυαν, ἐπηρέαζαν καὶ μετέβαλαν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο. Ὁ κόσμος πρὶν ἀπὸ τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ μοιάζει μὲ καλοοργωμένο χωράφι, ἕτοιμο νὰ λάβει τὸν σπόρο τῆς αἰώνιας ζωῆς - ἀπαρχὴ τοῦ μέλλοντος Αἰῶνος.

Ἡ εἰκόνα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ στηρίζεται στὴ μαρτυρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῆς παραδόσεως τῆς ἐκκλησίας μας καθὼς καὶ στὴν πλούσια λειτουργικὴ ὑμνολογία τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων.

Ὁ ὀρθόδοξος ἁγιογράφος τῆς εἰκόνας τῆς Γεννήσεως πιστὸς στὰ δόγματα τῆς ἐκκλησίας ἔχει δυὸ σκοπούς: νὰ δείξει τὴν θεανθρώπινη φύση τοῦ Κυρίου μας ποὺ ἀληθινὰ σαρκώθηκε ἀπὸ τὴν Παρθένο Μαρία καὶ νὰ ὑποδηλωθεῖ ὁ πανηγυρισμὸς τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς καὶ γενικότερα ὅλης της κτίσης πρὸς τὸν Δημιουργό της. Σύμφωνα μὲ ὅσα διηγεῖται ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, ἡ Παναγία «ἔτεκεν τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον, καὶ ἐσπαργάνωσεν αὐτὸν καὶ ἀνέκλισεν αὐτὸν ἐν τῇ φάτνῃ».

Ἡ εἰκόνα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ περιέχεται μυστηριακὰ στὸ ὄνειρο τοῦ Ναβουχοδονόσορα καὶ ἐξηγεῖται προφητικὰ ἀπὸ τὸν προφήτη Δανιὴλ (κεφ.2). Ὁ βράχος ποὺ ξεριζώθηκε ἀπὸ τὸ ὄρος χωρὶς νὰ τὸν ἀγγίξει ἀνθρώπινο χέρι καὶ κατέστρεψε τὸ μεγάλο εἴδωλο, εἶναι ἡ εἰκόνα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. Συνήθως στὴν εἰκόνα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, ὁ Σωτῆρας ἔχει μία κάποια εἰκονικὴ ὁμοιότητα μὲ τὴν πέτρα ποὺ νίκησε καὶ κατέστρεψε τὸν τρομερὸ ἀνθρώπινο ἐγωισμὸ ὑπὸ τὴ μορφὴ τοῦ εἰδώλου.

Τὸ Παιδίον ἀναπαριστάνεται στὸ μέσο της εἰκόνας, σπαργανωμένο· τὸ μέγεθός του εἶναι ἐξαιρετικὰ μικρό. Συχνά, λόγω τῶν διαστάσεών της, ἡ ἀναπαράσταση τοῦ Σωτῆρα εἶναι πιὸ μικρὴ ἀπ᾿ ὅλα τ᾿ ἄλλα πρόσωπα τῆς εἰκόνας, κι ὅμως, παρ᾿ ὅλα αὐτὰ παραμένει ἡ εἰκόνα τοῦ Κυρίου - ἡ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Μέσα στὴν εἰκόνα ὁ Σωτῆρας καταλαμβάνει τὴ βασιλικὴ θέση τοῦ Δεσπότου.

Ὡστόσο, ἡ Θεοτόκος εἰκονίζεται πιὸ μεγάλη ἀπ᾿ ὅλα τ᾿ ἄλλα πρόσωπα τῆς εἰκόνας κι ἐδῶ εἶναι ἀκριβῶς ποὺ ἑρμηνεύεται n προφητεία τοῦ Δανιήλ, διὰ μέσου τοῦ ὀνείρου τοῦ Ναβουχοδονόσορα. Ὁ τύπος τοῦ ὅρους καὶ τοῦ βράχου ποὺ ξεριζώθηκε ἀπὸ μόνος του εἶναι ἡ προφητικὴ εἰκόνα τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Θεοτόκου. Εἶναι μισοξαπλωμένη καὶ μισοκαθισμένη καὶ ἡ στάση της ἀνάλαφρη γιὰ νὰ τονιστεῖ ἡ ἀπουσία τοῦ πόνου καὶ ἡ παρθενικὴ γέννηση τοῦ Χριστοῦ.

Ὁ χρόνος ποὺ προηγεῖτο τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἦταν γεμάτος ἀπὸ τὸ βαθὺ αἴσθημα ἑνὸς ἀπροσδιόριστου κακοῦ... Κάθε στιγμὴ αἰσθανόταν κανεὶς τὴν ἀβεβαιότητα αὐτοῦ τοῦ χρόνου. Οἱ λαοὶ ποὺ ἔζησαν πρὶν τὴ Σάρκωση τοῦ Χριστοῦ βρίσκονταν σὲ μία συνεχῆ κίνηση. Ἡ πνευματικὴ κληρονομιὰ τῶν λαῶν δὲν διατηροῦσε μία στατικὴ ἰδιαιτερότητα, ἀλλὰ ἐμπλουτιζόταν καὶ ἕνωνε διαφορετικὰ στοιχεῖα. Οἱ πολιτισμοὶ διαφορετικῶν λαῶν εἰσέδυαν, ἐπηρέαζαν καὶ μετέβαλαν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο. Ὁ κόσμος πρὶν ἀπὸ τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ μοιάζει μὲ καλοοργωμένο χωράφι, ἕτοιμο νὰ λάβει τὸν σπόρο τῆς αἰώνιας ζωῆς - ἀπαρχὴ τοῦ μέλλοντος Αἰῶνος.

Ἡ φάτνη εἰκονίζεται μέσα σὲ σκοτεινὸ σπήλαιο. Τὸ μαῦρο σπήλαιο συμβολίζει τὸν κόσμο ποὺ ἦταν σκοτισμένος ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν. Ἐπίσης συμβολίζει τὸν Ἅδη. Ἔτσι γιὰ νὰ πλησιάσει τὴν ἄβυσσο ὁ Χριστὸς τοποθετεῖ μυστικὰ τὴ γέννησή Του στὸ βάθος τοῦ χάσματος, ὅπου τὸ κακὸ ζεῖ στὴν τελευταία του πυκνότητα. Ὁ Χριστός, τὸ Φῶς τοῦ κόσμου, εἶναι ὁ καθήμενος «ἐν σκότει καὶ σκιὰ θανάτου». Ἡ φάτνη, τὸ σπήλαιο, τὰ σπάργανα εἶναι ὅλα δείγματα τῆς κένωσης τῆς θεότητας καὶ τῆς ἄκρας ταπείνωσης. Μέσα στὸ σπήλαιο εἰκονίζονται ἕνα βόδι καὶ ἕνας ὄνος. Ὁ ἁγιογράφος ἐμπνέεται ἀπὸ τὴν προφητεία τοῦ Ἡσαΐα «ἔγνω βοὺς τὸν κτησάμενον καὶ ὄνος τὴν φάτνην τοῦ Κυρίου αὐτοῦ. Ἰσραὴλ δὲ μὲ οὐκ ἔγνω».

Ἡ γῆ στὴν εἰκόνα τῆς Γεννήσεως, δὲν παρουσιάζεται ὁμαλὴ κι ἐπίπεδη, ὄχι· εἶναι γεμάτη κίνηση, τινάγματα, λόφους, σκάμματα. Ἡ κίνηση αὐτὴ θυμίζει τὰ κύματα τῆς θάλασσας. Κι αὐτὸ τὸ ὀρεσίβιο στοιχεῖο, τὸ ἐπικίνδυνο, τῆς γήινης ἐπιφάνειας, δὲ μαρτυρεῖ μόνο τὸν ἐπικίνδυνο χαρακτῆρα τοῦ συγκεκριμένου τόπου κοντὰ στὴν Ἱερουσαλήμ, ἀλλὰ καὶ ἕνα ἄλλο μυστικὸ καὶ γενικότερο νόημα. Ἡ γῆ ἀναγνώρισε τὴν ἔλευση τοῦ Σωτῆρα καὶ ἀνταποκρίθηκε σ᾿ αὐτὴν ἀναγεννώμενη κι ἀναζωογονουμένη· σὰν ἕνα φύραμα ἄρχισε νὰ ζυμώνεται, διότι ἔνοιωσε μέσα τῆς τὴ μαγιὰ τῆς αἰώνιας ζωῆς. Κι αὐτὲς οἱ κυματιστὲς ἀναδιπλώσεις τῆς γῆς καὶ τὰ τινάγματα τοῦ ἐδάφους γύρω ἀπὸ τὸ σπήλαιο δὲν εἶναι ἄδεια, ἀλλὰ γεμάτα ἀπὸ τὴν κατανόηση καὶ τὴ χαρὰ τοῦ γεγονότος.

Συνήθως, στὶς εἰκόνες τῆς Γεννήσεως εἰκονίζονται ἐπίσης οἱ ἄγγελοι, οἱ μάγοι καὶ οἱ βοσκοί. Οἱ ἄγγελοι, ὡς οἱ πρῶτοι ἀγγελιαφόροι καὶ μάρτυρες τῆς Καλῆς Ἀγγελίας τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ· οἱ μάγοι καὶ οἱ βοσκοί, ὡς τὸ ἀνθρώπινο γένος ποὺ καλεῖται νὰ προσκυνήσει τὸν Χριστό. Σημειωτέον, ὅτι οἱ μάγοι καὶ οἱ βοσκοὶ δὲν συνθέτουν μία κοινὴ σύναξη καὶ αὐτοὶ καθεαυτοὶ δὲν βρίσκονται κοντὰ μεταξύ τους.

Οἱ βοσκοὶ παρουσιάζουν τὸν ἐκλεκτὸ ἰουδαϊκὸ λαό· ὁ οὐρανὸς ἄνοιξε γι᾿ αὐτοὺς καὶ ἡ σύναξη τῶν ἀγγέλων ποὺ ψάλλουν ᾠδὴ στὸν Θεὸ ἔγινε ὁρατή. Ἐκλήθησαν νὰ προσκυνήσουν τὸν Χριστὸ στὸ ὄνομα τοῦ Ἰσραήλ. Δέχτηκαν κατευθείαν ἀπὸ τοὺς ἀγγέλους τὴν Καλὴ Ἀγγελία.

Οἱ μάγοι ποὺ εἶναι ἡ κορυφὴ τοῦ ἐθνικοῦ κόσμου καὶ ἀνυψώνονται στὸ ὑψηλὸ ἐπίπεδο τῆς βαθείας κατανοήσεως τοῦ νοήματος τῆς Γεννήσεως μὲ ἕναν τρόπο, ὄχι ἁπλό, ἀλλὰ δύσκολο καὶ σύνθετο κι ἔρχονται νὰ προσκυνήσουν τὸν Χριστό, ὄχι ἀπὸ μέρη κοντινά, ἀλλὰ πολὺ μακρινά· κατὰ τὴν ὀρθόδοξη παράδοση, ἀπὸ τὴν Περσία· ἡ πορεία τῶν μάγων, ποὺ ὁδηγοῦνται ἀπὸ ἕνα ἄστρο, εἶναι δύσκολη καὶ μακρινή. Δὲν ὁδηγήθηκαν ἀπὸ ἀγγέλους, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν κίνηση τοῦ ἀστέρος, χωρὶς ἐδῶ νὰ ἀποκαλυφθοῦν τὰ πάντα.

Ἔτσι, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει ὅτι τὸ ἀστέρι ποὺ ὁδηγοῦσε τοὺς μάγους στὴ Βηθλεὲμ δὲν ἦταν ἕνα ἁπλὸ ἀστέρι, ἀλλὰ ἕνας ἄγγελος ποὺ ἀκτινοβολοῦσε σὰν ἄστρο καὶ ὁδηγοῦσε τοὺς μάγους τῆς ἀνατολῆς στὴν προσκύνηση τοῦ Χριστοῦ. Τὸ ἄστρο τῆς Βηθλεὲμ διατηρήθηκε σὰν σύμβολο, ὄχι μόνο στὶς εἰκόνες τῆς Γεννήσεως, ἀλλὰ καὶ στὴ θεία λειτουργία. Ὅταν τελειώνει ἡ προσκομιδή, τοποθετεῖ ὁ ἱερέας στὸν «δίσκο» τὸν «ἀστέρα» πάνω ἀπὸ τὸν ἀμνὸ τοῦ ὑψωθέντος καὶ εὐλογηθέντος ἄρτου. Αὐτὸς ὁ ἀστέρας εἶναι σὲ ἀνάμνηση ἐκείνου ποὺ στάθηκε πάνω ἀπὸ τὴ φάτνη, ὅπου ἀνακλίθηκε τὸ θεῖον βρέφος. Καὶ τὸ μανουάλι ποὺ τοποθετεῖται, τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων, στὴ μέση της ἐκκλησίας, συμβολίζει τὸ ἄστρο της Γεννήσεως. Ἡ μοναδικὴ ἀκτίνα ποὺ εξέρχεται ἀπὸ τὸν οὐρανὸ καὶ καταλήγει στὸ σπήλαιο πάνω ἀπὸ τὸ βρέφος, σημαίνει τὴν μία οὐσία τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ χωρίζεται σὲ τρεῖς λάμψεις, γιὰ νὰ προσδιορίσει τὴν συμμετοχὴ τῶν τριῶν προσώπων στὴν θεία οἰκονομία τῆς σωτηρίας. Τὸ ἄστρο εἶναι τὸ μυστικὸ ἀρχέτυπο τοῦ Χριστοῦ, ὅπως μαρτυρεῖται στὴν Ἀποκάλυψη: «Εἶμαι ρίζα καὶ ἀπόγονος τοῦ Δαβίδ - Ὁ φωτεινὸς καὶ πρωινὸς ἀστέρας».

Συνήθως, παρουσιάζουν στὴν εἰκόνα τῆς Γεννήσεως τὸν Ἰωσήφ, τὸν μνηστῆρα τῆς Παρθένου, σκυμμένον ἀπὸ θλίψη, βασανιζόμενον ἀπὸ ἀμφιβολίες, μὴ ὄντας σὲ θέση νὰ ἀφομοιώσει τὸ μυστήριο τῆς Γεννήσεως υἱοῦ ἀπὸ Παρθένο. Μπροστά του στέκεται ὁ δαίμων μὲ τὴ μορφὴ ἑνὸς γέρου βοσκοῦ, ποὺ δοκιμάζει νὰ ταράξει τὸν Ἰωσήφ. Εἶναι χαρακτηριστικὸ πολλῶν εἰκόνων τῆς Γεννήσεως ὅτι ἡ Θεομήτωρ ἔχει τὸ πρόσωπο στραμμένο, ὄχι πρὸς τὸν Σωτῆρα, ἀλλὰ πρὸς τὸν Ἰωσὴφ μὲ μία ἔκφραση κατανόησης καὶ βαθιᾶς λύπης. Ἡ Θεομήτωρ μοιάζει νὰ θέλει νὰ βοηθήσει μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις τῆς τὸν Ἰωσήφ· σ᾿ αὐτὴ τὴ φροντίδα προσδιορίζεται κιόλας τὸ ὑπούργημά της ὡς Βασίλισσας τῶν οὐρανῶν μεσίτριας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, αὐτῆς ποὺ φέρει τὶς θλίψεις τῶν ἀνθρώπων.

Ἀπέναντι ἀπὸ τὸν Ἰωσὴφ εἰκονίζονται δυὸ γυναῖκες ποὺ ἑτοιμάζουν τὸ λουτρὸ τοῦ Θείου Βρέφους. Ἡ σκηνὴ εἶναι ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὰ ἀπόκρυφα Εὐαγγέλια. Ἡ μαῖα εἶναι ἡ Σαλώμη καὶ ἡ ἄλλη ἡ βοηθός της, ποὺ τὶς προσκάλεσε ὁ Ἰωσὴφ γιὰ νὰ βοηθήσουν τὴν Θεοτόκο. Ἐδῶ πρέπει νὰ σημειώσουμε ὅτι ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἀναφέρει ὅτι «τὸ δὲ νὰ ἱστοροῦνται γυναῖκές τινες πλύνουσαι τὸν Χριστὸν ἐν λεκάνῃ, ὡς ὀρᾶται ἐν πολλαῖς εἰκόσι της Χριστοῦ γεννήσεως, τοῦτο εἶναι παντάπασιν ἀτοπώτατον», ἀφοῦ ἡ Θεοτόκος δὲ γέννησε μὲ πόνους καὶ ὠδῖνες ὅπως οἱ ἄλλες γυναῖκες γιὰ νὰ χρειάζεται ἡ σκηνὴ τοῦ λουτροῦ.

 

δικτυογραφια : www.phys.uoa.gr ,www.myriobiblos.gr