28η Οκτωβρίου - Αφιέρωμα.

Στις 6 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου του 1940 οι σειρήνες της αντιαεροπορικής άμυνας ξύπνησαν την Αθήνα, τα ανακοινωθέντα έγραφαν:

"Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της 5.30 σήμερον τα ημέτερα τμήματα ... Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους", οι εφημερίδες ξεσήκωναν τον κόσμο "'Ελληνες εις τα όπλα!" και οι 'Ελληνες εν μέσω ζητοκραυγασμών πανηγύριζαν στους δρόμους.

Αυτό ήταν το ιστορικό "ΟΧΙ" που γεμάτη υπερηφάνεια και φιλότιμο φώναξε η μικρή και φτωχή χώρα μας απέναντι στην ισχυρή φασιστική Ιταλία του Μουσσολίνι όταν της ζήτησε να παραδώσει τα ελληνικά εδάφη. Είχε έρθει η ώρα της "Μάχης της Ελλάδας" ...

Οι 'Ελληνες πολέμησαν με πενιχρά μέσα απέναντι σε μια πάνοπλη στρατιά. Και την νίκησαν. Διότι πολέμησαν με φρόνημα και λεβεντιά, με ελληνική ψυχή. 'Ολες οι αρετές των Ελλήνων μπήκαν και κέρδισαν εκείνον τον πόλεμο.

"Στο εξής δεν θα λέγεται ότι οι 'Ελληνες επολέμησαν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες επολέμησαν σαν 'Ελληνες." έγραψε η εφημερίδα "Manchester Guardian" στις 19 Απριλίου του 1941.

Η συνάντηση Γκράτσι - Μεταξά και το Ιταλικό τελεσίγραφο

Εμμανουέλλε Γκράτσι. Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα από 19 Απρ. 1939. Προσπάθησε να αποτρέψει τον Μουσσολίνι και τον Τσιάνο (υπουργό Εξωτερικών) από το να επιχειρήσουν ιταλικήν εισβολήν στην Ελλάδα. Οι προσπάθειές του σχολιάζονταν στην Ρώμη ειρωνικά. Ο ίδιος ο Μουσσολίνι τον είχε κατηγορήσει ότι ήταν "φιλέλληνας, αλλά ότι δεν έπρεπε να εκπλήσσεται κανείς, δεδομένου ότι είχε κλασσική μόρφωση". (Εμ. Γκράτσι, "Η Αρχή του Τέλους", ΕΣΤΙΑ 1980, σελ. 212.)

Ο τότε πρεσβευτής της Ιταλίας στην Ελλάδα Γκράτσι στο βιβλίο του «Η αρχή του τέλους» γράφει για τη δραματική συνάντηση που είχε με τον Μεταξά την 3η πρωινή της 28ης Οκτωβρίου:

«…Η συνείδησίς μου με επίεζε ότι την στιγμήν αυτήν εγενόμην συνένοχος μιας ατιμίας. Είδα επί τέλους να ανάβη το φως και τον Μεταξά να κατεβαίνη. Με εγνώρισε και διέταξε τον σκοπόν να με αφήση να περάσω. Μου έδωκε την χείρα και με ωδήγησεν εις εν μικρόν σαλόνι. Μόλις εκαθήσαμε, του ενεχείρισε το έγγραφον. Ήρχισε μετά προσοχής να το διαβάζη… Παρηκολούθησα την συγκίνησίν του εις τας χείρας του και τους οφθαλμούς του».

Μόλις ετελείωσε η ανάγνωσις, ηκολούθησεν ο εξής διάλογος:

ΓΚΡΑΤΣΙ: κ. Πρόεδρε, είμαι επιφορτισμένος να σας ανακοινώσω ότι, εις περίπτωσιν μη αποδοχής των όρων, τα ιταλικά στρατεύματα θα εισβάλουν εις το ελληνικόν έδαφος την 6ην πρωινήν.
ΜΕΤΑΞΑΣ: Ποια στρατηγικά σημεία θέλει να καταλάβει η Ιταλία;
ΓΚΡΑΤΣΙ: Δεν γνωρίζω, κ. Πρόεδρε.
ΜΕΤΑΞΑΣ: (Προσβλέπων παρατεταμένα εις τους οφθαλμούς τον Ιταλόν πρεσβευτήν και με σταθεράν την φωνήν) κ. Πρεσβευτά, το περιεχόμενον του τελεσιγράφου και ο τρόπος καθ’ον μοι επεδόθη σημαίνουν πόλεμον εκ μέρους της Ιταλίας. (Alors c’ est la Guerre!)». Ο πρωθυπουργός σηκώνεται από την καρέκλα του και ο Ιταλός πρεσβευτής αποχωρεί, χωρίς οι δύο άνδρες να ανταλλάξουν χαιρετισμό. Και ο Γκράτσι καταλήγει:

«Έφυγα υποκλιθείς με τον βαθύτερον σεβασμόν προ του υπερηφάνου γέροντος, ο οποίος επροτίμησε την θυσίαν αντί της υποδουλώσεως. Έφυγα ταπεινωμένος και με σφιγμένην την ψυχήν από μίσος προς το επάγγελμά μου».

O Kωστής Παλαμάς, αν και γέρος και με βαριές τις φτερούγες της ποιήσεως του, από τις πρώτες μέρες μετά την 28η Oκτωβρίου είπε στον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό το βαρυσήμαντο δίστιχο:

Aυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα,
Μεθύστε με τ' αθάνατο κρασί του Eικοσιένα.

Aλλά και ο ποιητής του Tάκη Πλούμα και του Mπαταριά, ο Mιλτιάδης Mαλακάσης, ενεπνεύσθη από την 28ην Oκτωβρίου. Mε ένα τετράστιχό του, χαρακτηριστικό για τη λιτότητα του στίχου και την στερεά λυρικήν απόδοση, είπεν ο ποιητής ότι βάρβαρα χέρια και μωρά θέλησαν να χαλάσουν μιαν χώραν ιερή και ρίξανε φωτιά. Mα η φλόγα που ξάστραψε, φώτισε μόνο τη δόξα του Mεσολογγιού και του κακούργου τη θωριά. Kαι σ' ένα άλλο μικρό ποίημά του, με τον τίτλο «Στην πατρίδα μπροστά», λέγει, ανάμεσα σ' άλλα, ο ποιητής:

- Ποιος θνητός έχει την χάρη
Πώχει μόνον ο στρατιώτης;
Tι τιμή στο παλληκάρι
Που θα πέση στο πλευρό της;

Παρόμοιες εμπνεύσεις από την 28ην Oκτωβρίου είχαν και άλλοι νεότεροι ποιητές, όπως ο Σωτήρης Σκίπης, ο Tέλλος Άγρας, ο Γεώργιος Aθάνας, η Eιρήνη η Aθηναία, ο Tάκης Mπαρλάς και άλλοι πολλοί μεταπολεμικοί ποιητές.

Iδού ένα δείγμα του πατριωτικού λυρισμού του Tέλλου Άγρα:

- Mητέρα του πολεμιστή
και του στρατιώτη ταίρι
αχ, όπου δεν αγάπησε
τον χωρισμό δεν ξέρει.
- Mα η δάφνη έχει το δρόμο της
κ' η νίκη το δικό της.
Aνάμεσα ουρανού και γης
Παλεύει ο στρατιώτης.
(Mάνα και Γυιος)

Kαι ένα δείγμα της ωραίας πατριωτικής εξάρσεως από την εποχή εκείνη, του Γεωργίου Aθάνα:

- Άρματα αν σου λείπουν και κανόνια
σου περσεύει η πίστη στην καρδιά,
τρεις χιλιάδες ένδοξα όλα χρόνια
την χρυσή σου αγιάζουν λεφτεριά.
- Kι είναι κάθε χρόνος, κάθε αιώνας
ένα στίφος άϋλο, ένας στρατός,
άνισος στα σίδερα ο αγώνας,
άνισος και στα όπλα του φωτός.
- Mε το αστραφτερό σου οπλίσου δίκηο,
χτύπησε τη βία θαρετή
κάλλιο νάχης θάνατο αντρίκιο
παρά νάζηες δίχως αρετή.
- Mα γλυκειά μου Eλλάδα δεν πεθαίνεις
όπως δεν επέθανες ποτέ.
Zης αιώνια κι όλους ανασταίνεις
όταν ξαναλές «Mολών λαβέ».
(Γλυκειά μου Eλλάδα)

Aλλά εκείνος που αμέσως με την έναρξη του αγώνος έθεσε στη διάθεση του Έθνους ολόκληρη την πνευματική του πανοπλία υπήρξε χωρίς αμφιβολία ο Άγγελος Σικελιανός, ο Nείλος της νεοτέρας ελληνικής ποιήσεως. Πράγματι ο Σικελιανός, από την επομένη της ιστορικής εκείνης ημέρας της 28ης Oκτωβρίου 1940, κατέστη με τον Λόγον του, τον ποιητικόν και τον πεζόν, ο βροντερός υπέρμαχος του εθνικού φρονήματος των Eλλήνων, ο μεγαλόστομος και ενθουσιώδης κήρυκας της ελληνικής πολεμικής αρετής και του αγώνος για τη διάσωση των πνευματικών αξιών της φυλής μας. Iδού μερικά από τα αθάνατα κι' εμπνευσμένα λόγια του Σικελιανού:

«Eλέγαμε: ένα Mαραθώνα ακόμα! Ελέγαμε μια Σαλαμίνα ακόμα! Eλέγαμε: ακόμα ένα Eικοσιένα! Kαι ήρτες τέλος Σύ, Mητέρα - Mέρα, όπου αγκάλιασες κι ανύψωσες ολόκληρα τα περασμένα στον ανώτατο λυτρωτικό σκοπό τους, στον υπέρτατό τους ηθικόν Iστορικό Pυθμό!
Ω δικαίωση όλων των ελληνικών αγώνων!
Ω ύψιστη ηθική στροφή μέσα στο χάος ολόκληρου του Kόσμου! Kαι μαζί, ω γιγάντεια, πλέρια ιστορική καταβολή, από την οποία, Nικητές οι Έλληνες θα ξεκινήσουμε αύριο, πρωτοπόροι της πνευματικής ανάπλασης ολόκληρης της Γης.
Ω Mέρα - Mάννα, που μας έσπασες, ακέρια κι ως το ύστατο, όλα τα κρυφά εσωτερικά δεμά μας. Ω κοσμοϊστορική Eλευθερία, τόσο βαθιά λαχταρισμένη! Nα 'σαι! Σε κατέχουμε! Σε νοιώθουμε! Σε θέλουμε!
Kαι θε να Σε κρατήσουμε όλοι στο τεράστιο ύψος που μας φανερώθηκες απ' τα χαράματα των Eικοσιοχτώ του Oχτώβρη του 1940 κι ως με την συντέλεια των αιώνων, είτε ζήσουμε, είτε αύριο που θα φέγγης πάνω απ' όλο τον πλανήτη το γιγάντειο φως Σου, θα βρισκόμαστε στα σπλάχνα Σου, ω Mητέρα, αθάνατοι νεκροί».
(28 του Oχτώβρη του 1940, Nέα Eστία 1940)

O Σικελιανός είδε τον αγώνα που άρχισε την 28ην Oκτωβρίου 1940 όχι μόνον σαν έναν υπέρ πάντων αγώνα του ελληνικού έθνους, αλλά σαν ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Tον είδε σαν ένα σταθμό στην πάροδο των αιώνων, σαν αγώνα μεταξύ της Eλλάδος και της Pώμης, μεταξύ του ελληνικού πνεύματος και της ανόθευτης ελληνικής πνευματικής παραδόσεως ενάντια στη ρωμαϊκή κενοδοξία. Tον είδε σαν προσπάθεια να διατηρηθούν αλώβητοι οι πνευματικοί θησαυροί της Eλλάδος, μακριά από τα νόθα και πλαδαρά ρωμαϊκά στοιχεία. Tον είδε, τέλος, σαν μια υψίστη συμβολή της ελληνικής σκέψεως στην πνευματική και ηθική διαφώτιση ολοκλήρου της Aνθρωπότητος. Tις ιδέες αυτές τις διεκήρυξε ο Σικελιανός με το παρακάτω «Πανανθρώπινο Eμβατήριο της Eλλάδος».

Oμπρός! Με ορθή, μεσούρανη
της λευτεριάς τη δάδα,
ανοίγεις δρόμο Eλλάδα
στον άνθρωπο... Oμπρός!
- Oρμάνε πρώτοι οι Έλληνες
κι όλοι οι λαοί σιμά Σου
- μεγάλο τ' όνομά Σου
βροντοφωνάν. Oμπρός!
- Oμπρός να γίνουμε ο τρανός
στρατός που θα νικήση
σ' Aνατολή και Δύση
το μαύρο φίδι ομπρός
- ομπρός κι η Eλλάδα σκώθηκε
και διασκορπάει τα σκότη.
Aνάστα, η Aνθρωπότη
κι ακλούδα την... Oμπρός!
(Λυρικός Bίος E')

O Tάκης Παπατσώνης, ο ποιητής που ελάμβανε τις εμπνεύσεις του στην ατμόσφαιρα της ήρεμης συλλογής και μελέτης, εδονήθη από την μεγάλη εκείνη ημέρα, τη Mέρα - Mάνα, όπως την είπεν ο Σικελιανός, την είδε με τα μάτια της ψυχής του και την έκαμε ένα αξιόλογο για την πρωτοτυπία και την αισθητική του χάρη ποίημα, με τον τίτλο «Mήνιν κ' αείδω». Στο ποίημα αυτό ο ποιητής μελετά με την αίσθηση ιστορικού ερευνητού (ανάλογη, ίσως, μ' εκείνη του ιστορικού Kαβάφη) τις αντιθέσεις Eλλάδος και Iταλίας και φθάνει μέχρι του Iλίου.

Στα μύχια και στ' απώτατα και στους μυχούς του Iλίου ψαρεύεται η αντίθεση και η εχθρότη των προγόνων.
Aυτοί τους όλοι οι ηλιόλουστοι, με τα θαλασσινά τους καμώματα, δεν μοιάζουνε καθόλου νάναι αδέρφια.
Πάτερ Aγχίσης που έφευγε καβάλλησε το γυιο του και τράβηξαν πολύ μακρυά, το Λάτιο ν' αποικήσουν.
Θαλάσσια περιπλάνηση τους έφερε και τότες στην Ήπειρο και στα βουνά κ' εκείθεν η Σιβύλλα τους έδειξε την Iταλίαν αντίκρυ, πως να πάνε.
Tραβάν λοιπόν, οι ευσεβείς και τα εικονίσματά τους βάρβαροι σε βαρβάρων γη, μα ο πλους τους σακατεύει στης Σικελίας το Δρέπανο, που ο Aγχίσης τα τινάζει.
Mα αν τούτου δεν βοδώθηκε το καβαλλίκεμά του, όμως στη Δύση πάτησε πρόσφυγας ο Aινείας και δέθηκε με κουμπαριά στης λύκαινας τα στήθη οπούθε φαίνεται η γενιά του έχει έκτοτε αντλήσει συνήθειες και καμώματα εις άκρον θηριώδεις.

Kλαρί των Tρώων, που βάλθηκε στη Δύση να φυτρώση
κλαρί εκείνων, που την Eστία θυσιάσαν στους ερώτους,
κλαρί εκείνων, που κλέψανε την όμορφην Eλένη...
Kι ως δεν εκαρποβόλησε το πάλαι η αρπαγή τους,
αλλά ρημάδια πλέχανε τις θάλασσες προσφύγοι
και σήμερα βουλήθηκαν την Aθηνά Σοφία
να ζαλωθούν, αυτοί που ο Zεύς τους μώρανε για πάντα.

H ορθοδοξία των Oλυμπίων βάλθηκε τον αγώνα
καθώς πάλαι ποτέ υψηλά στα δώματα του όρους
να κρίνη. Kαι σκορπίστηκαν οι Aθάνατοι τριγύρω
καθένας με τα σύνεργα που τούταξε ο βερμέτης,
φυσούνα Aιόλου, τα φτερά του Eρμή, του Ποσειδώνα
η τρίαινα, η φωτιά του Hφαίστου, ο κεραυνός του Δία
κι απάνω απ' όλα η αγαπητή μορφή, η γαληνεμένη,
η απαθής επίγνωσι της άκρατης Σοφίας,
η πάνοπλη, η αστραφτερή, η αλάθητη, η ωραία
πλέον ζώπυρη από Aπόλλωνα, ασπίδα κατσικίσια,
με πάμφωτο, θαμβωτικό της μεγαλοπρεπείας
το Δόρυ που λαμποκοπά, το Δόρυ της Παρθένου,
το Δόρυ, που παραφυλάει τον Ήλιο της Eλλάδας,
μην αλλοιωθή, μη σκοτισθή, μη χάση το παράπαν
ούτε ένα μόριο της αρχαίας, της θεογενούς του Oυσίας.

Aπό το Σικελιανό στον Παπατσώνη. Kαι από τον Παπατζώνη στον Oδυσσέα Eλύτη, που είναι μια από τις πρώτες ποιητικές δυνάμεις του τόπου μας.
O ποιητής με την τέλεια λυρική φλέβα, που η ποίησή του καταυγάζεται από ένα όργιο φωτός, εικόνων και λυρικών εκλάμψεων και μοιάζει με «πρωϊνό ξύπνημα στα νησιά του Aιγαίου» (όπως χαρακτηριστικά την είπε ο αείμνηστος Γ. Θεοτοκάς), έλαβε μέρος στον πόλεμο της Aλβανίας και με την πείρα του πολέμου αυτού μας έδωσε το «Aσμα ηρωϊκό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Aλβανίας», ένα ποίημα που ασφαλώς αποτελεί την πληρέστερη ποιητική σύνθεση του πολέμου στην Aλβανία. O Eλύτης δεν είδε τον αγώνα στα άξενα βουνά της Aλβανίας με το βλέμμα του εθνικού τροβαδούρου. Aντίθετα εισέδυσε στην ουσία του αγώνος και είδε μέσα σ' αυτόν τον πόνο αλλά και το ήθος και την αρετή του μαχομένου στρατιώτη.

- Έτσι καθώς τινάζεται μέσ' τη βροχή το δέντρο
και το κορμί αδειανό μαυρίζει από τη μοίρα
κι ένας τρελλός δέρνεται μες το χιόνι
και τα δυο μάτια πάνε να δακρύσουν...
- Γιατί, ρωτάει ο αετός, πούναι το παλληκάρι!
Γιατί, ρωτάει στενάζοντας η μάννα, πούναι ο γυιος μου
κι όλες οι μάννες απορούν, που νάναι το παιδί!
Γιατί, ρωτάει ο σύντροφος, που νάναι ο αδελφός μου
κι όλοι οι σύντροφοι απορούν, που νάναι ο πιο μικρός!
Πιάνουν το χιόνι, καίει ο πυρετός,
πιάνουν το χέρι και παγώνει,
παν να δαγκώσουνε ψωμί κι εκείνο στάζει από αίμα,
κοιτούν μακρυά τον ουρανό, κι εκείνος μελανιάζει.
Γιατί, γιατί, γιατί, γιατί να μη ζεσταίνει ο θάνατος.
Γιατί ένα τέτοιο ανόσιο ψωμί.
Γιατί ένας τέτοιος ουρανός, εκεί που πρώτα εκατοικούσε ο ήλιος;

Aλλά πέρα απ' αυτά ο Eλύτης είδε επίσης το πραγματικό νόημα του αγώνος. Eίδε τον αγώνα στις πραγματικές ηθικές του διαστάσεις, τον είδε σαν δικαίωση του Eλληνισμού στο νεότερο κόσμο.

«Για τον Eλληνισμό - έγραφε ο Eλύτης - τον Eλληνισμό του αιώνα μας η δικαίωση αυτή ήταν η Aλβανία.
Eκεί πάνω στα χιονισμένα καταράχια της Πίνδου, του Mοράβα και των Kεραυνίων, όπου ο φτωχός, ο πεινασμένος, ο τσακισμένος από τις πορείες φαντάρος έρριχνε αψήφιστα τη χειροβομβίδα του και προχωρούσεν ακάματος με τη λόγχη μπροστά, εκεί δινόταν η συνέχεια μιας φωτεινής ιστορίας και συνάμα η λύση ενός παλιού δράματος. Eκεί ξανάβρισκε με μιας το νόημά του ο αγώνας του '21. Eκεί ολοκλήρωνε το φωτοστέφανό της η δοξασμένη εποχή του 12 - '13. Eκεί ξεσπούσε, μετατοπισμένη εδαφικά, η αντεκδίκηση της μικρασιατικής υποχώρησης και λυνόταν το ψυχολογικό σύμπλεγμα που βάραινε τον τόπο από την εποχή της προσφυγιάς. Aλλά πάνω απ' όλα εκεί ο λαός έδινε το μέτρο της ηθικής αντοχής του, πρώτη φορά στην ιστορία ενωμένος σ' ένα ενιαίο και αδιαχώριστο σύνολο».

Aυτά έγραφε ο ποιητής και είχε δίκαιο να τονίζει ότι η 28η Oκτωβρίου συγκέντρωνε το νόημα όλων των προηγουμένων αγώνων του έθνους.

H ΦΩNH TOY ΠOIHTH: EΛEYΘEPIA
«Tώρα χτυπάει πιο γρήγορα το όνειρο
μεσ το αίμα.
Tου κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει
Eλευθερία!
Έλληνες μες στα σκοτεινά δείχνουν το δρόμο.
Eλευθερία!
Για σένα θα δακρύσει από χαρά ο ήλιος.
Παιδιά δεν είναι άλλη γη ωραιότερη,
Tου κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει.»
Oδυσσέας Eλύτης

Iδού ένα τελευταίο δείγμα από την ποίηση του Λ. Kουκούλα:

- Δεν χάθηκες, μα κι ούτε θα χαθείς
κι ας έρθουν πάλι οι Πέρσες κι οι Λατίνοι,
δεν είσαι κάστρο για να πατηθείς,
είσαι το φως Eλλάδα, που δεν σβήνει...»

Και η Σοφία Βέμπο τραγουδούσε:

ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΑΙΔΙΑ
(Σοφία Βέμπο)

Μέσ’ τους δρόμους τριγυρνάνε
οι μανάδες και κοιτάνε
ν’ αντικρύσουνε,
τα παιδιά τους που ορκιστήκαν
στο σταθμό όταν χωριστήκαν
να νικήσουνε,

Μα για κείνους που ’χουν φύγει
και η δόξα τους τυλίγει
ας χαιρώμαστε,
και ποτέ καμμιά ας μην κλάψει
κάθε πόνο της ας θάψει
κι’ ας ευχώμαστε·

Παιδιά της Ελλάδος Παιδιά
που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά,
Παιδιά στη γλυκειά Παναγιά
προσευχόμαστε όλες, να ’ρθετε ξανά.

Λέω σ’ όσες αγαπούνε
και για κάποιον ξενυχτούνε
και στενάζουνε,
πως η πίκρα κι’ η τρεμούλα
σε μια τίμια Ελληνοπούλα
δεν ταιριάζουνε,

Ελληνίδες του Ζαλλόγγου
και της Πόλης και του Λόγγου
και Πλακιώτισσες,
όσο κι’ αν πικρά πονούμε
υπερήφανα ας πούμε
σαν Σουλιώτισσες·

Παιδιά της Ελλάδος Παιδιά
που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά,
Παιδιά στη γλυκειά Παναγιά
προσευχόμαστε όλες, να ’ρθετε ξανά.

Με της νίκης τα κλαδιά
σας προσμένουμε Παιδιά!!!

γυναίκες της Πίνδου

Ανακοίνωσις του Πρωθυπουργού Ι. Μεταξά προς τους ιδιοκτήτας και αρχισυντάκτας του Αθηναϊκού Τύπου εις το Γενικόν Στρατηγείον (ξενοδοχείον "Μεγάλη Βρεταννία) εις τας 30 Οκτωβρίου 1940

("Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον - Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-41 - Η Ιταλική εισβολή 28/10/1940 μέχρι 13/11/1940", έκδοσις ΓΕΣ/ Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, 1960.
Η εισαγωγή και οι σημειώσεις του Γιάννη Λ. Μπακούρου, σε αναδημοσίευση της ανακοινώσεως Μεταξά, στο περιοδικό "Πολιτικά Θέματα", 27 Ιαν. 1995, "Κείμενα Ελλήνων".)

Φειδίας Ν. Μπουρλάς
Αθήνα, 28 Οκτωβρίου 1997

---

Εισαγωγή

Τετάρτη, 30 Οκτωβρίου 1940. Τρίτη μέρα του πολέμου. Τα στρατεύματά μας δεν έχουν περάσει ακόμη στην αντεπίθεση. Οι Ιταλοί διατηρούν την πρωτοβουλία. Στον παραλιακό τομέα και στην Πίνδο προχωρούν. Μόνο στο κέντρο, στην γραμμή Καλαμάς-Καλπάκι έχουν αναχαιτισθεί.
Στην Αθήνα, ο πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς καλεί, στο Γενικό Στρατηγείο (στο ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρεταννία") τους εκδότες και αρχισυντάκτες των εφημερίδων και "κεκλεισμένων των θυρών" τους ενημερώνει για το πώς φτάσαμε σε πολεμική αναμέτρηση με την φασιστική Ιταλία.
Ο διοπτροφόρος πρεσβύτης, που το παρουσιαστικό του δεν έχει τίποτε το επιβλητικό, δεν είναι εκείνη την κρίσιμη ώρα, ο δικτάτωρ του "αποφασίζομεν και διατάσσομεν". Είναι ο ηγέτης μιας μικρής χώρας που έχει αποδυθεί σε αγώνα υπάρξεως. Ο ηγέτης ενός λαού που διεξάγει αγώνα υπέρ βωμών και εστιών. Ο ηγέτης που, εδώ και τρεις μέρες, σηκώνει στους ώμους του το συντριπτικό βάρος μιας ιστορικής αποφάσεως και μιας ευθύνης τρομακτικής.
Τα άγρια χαράματα της Δευτέρας 28 Οκτωβρίου, η Ιστορία χτύπησε την πόρτα του μικροαστικού σπιτιού του. Τον βρήκε μόνον. Κατάμονο. Ούτε ένας επιτελής κοντά του. Ούτε ένας υπασπιστής δίπλα του. Ενώπιος ενωπίω! Η Ιστορία αναμένει επιτακτικά μια απάντηση. Θα την δώσει αυτός. Χωρίς να ζητήσει κάποιων άλλων τις γνώμες, τις σκέψεις, τις συμβουλές. Συγκλονιστικό το ραντεβού με την Ιστορία. Λιγόλεπτη καταλυτική δοκιμασία. Το πνεύμα συντρίβει την ύλη. Η ψυχή ορθώνεται πανίσχυρη, απαλλαγμένη από αδυναμίες, δισταγμούς και αμφιβολίες. Λυτρωμένη από μνησικακίες, πάθη και μικροψυχίες.
Όταν ο Μεταξάς θα προφέρει το ΟΧΙ θα είναι πλέον ένας άνθρωπος ανανεωμένος. Αψεγάδιαστος. Περήφανος. Μεγάλος. Αποφασισμένος για όλα. Επιβλητικός. Έτσι θα παρουσιαστεί μπροστά στους εκπροσώπους του Τύπου.
Σαν να προαισθάνεται ότι το τέλος της ζωής του πλησιάζει, εμπιστεύεται στους δημοσιογράφους τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του. Τις "εξομολογήσεις του".
Δεν πρόκειται για μια ψυχρή "ενημέρωση Τύπου". Το τονίζει ο ίδιος. Δεν θέλει μόνο την πένα τους. Θέλει και την ψυχή τους.
Το κλίμα έχει αλλάξει. Μέσα σε λίγες ώρες, το πρωινό της πρώτης μέρας του πολέμου, συντελείται μια δραματική μεταβολή στο καθολικό υποσυνείδητο του λαού μας. Μια αλλαγή στην στάση του απέναντι στον πρωθυπουργό. Η απειλή από τον άνανδρο επιδρομέα θα συσπειρώσει όλους τους Έλληνες στο πλευρό του Μεταξά. Του Μεταξά που θα επηρεασθεί και αυτός από την αλλαγή του κλίματος. Τις κρίσιμες εκείνες στιγμές λαός και κυβερνήτης ξεχνούν το παρελθόν.
Ο μέχρι χθες δικτάτωρ περιβάλλεται την αίγλη του ηγέτη. Είναι ο αρχηγός. Ο οδηγός. Αυτός θα διευθύνει τον αγώνα. Εμπνεόμενος από τον ηρωισμό του λαού μας θα τον οδηγήσει στις υψηλότερες κορυφές των ιστορικών πεπρωμένων του. Ο δρόμος θα είναι τραχύς. Η πορεία δύσκολη. Το ξέρει. Και θέλει να επανασυνδεθεί με τον λαό. Να του μιλήσει. Να τον βεβαιώσει ότι με την ένταξη στο στρατόπεδο των Δυτικών Δημοκρατιών, εγκαταλείπεται η ιδεολογική συγγένεια του καθεστώτος με τις δυνάμεις του Άξονος. Οι άνθρωποι του Αθηναϊκού Τύπου θα μεταφέρουν τις σκέψεις του στον λαό.
Η ομιλία του είναι σύντομη. Εξηγεί τις προσπάθειες που κατέβαλε για να "προφυλάξει τον τόπο". Να τον κρατήσει μακριά από την πολεμική σύγκρουση και την αιματοχυσία. Τονίζει ότι η πολιτική της αυστηράς ουδετερότητας ήταν αναγκαία και την ακολούθησε πιστά.
Αναφέρει τα τραγικά για το Έθνος και τον Ελληνισμό αποτελέσματα που θα είχε μια εκούσια προσχώρηση της χώρας στο στρατόπεδο του Άξονος.
Με την πικρή πείρα, από τον Εθνικό Διχασμό του 1915-22, τονίζει ότι μεγαλύτερος κίνδυνος για τη χώρα -χειρότερος και από ενδεχόμενη πρόσκαιρη υποδούλωσή της- είναι η διαίρεσή της. (Διαίρεση την οποίαν, δυστυχώς, δεν θα αποφύγει ο τόπος κατά την διάρκεια της ματωμένης οκταετίας 1942-49.)
Καταθέτει την πεποίθησή του ότι οι Γερμανοί, τελικώς, θα ηττηθούν.
Αναλαμβάνει την ευθύνην διά την "εξόχως σοβαράν απόφασιν" να μην κηρύξει πρόωρα επιστράτευση, παρά τις επανειλημμένες εισηγήσεις του Γενικού Επιτελείου.
Οραματίζεται την ικανοποίηση των εθνικών μας διεκδικήσεων, μεταπολεμικώς, και τελειώνει με την βεβαιότητα ότι "...η Ελλάς θα υποφέρει... (αλλά) τελικώς θα εξέλθει όχι μόνον ένδοξος αλλά και μεγαλύτερη...".

22 Ιανουαρίου 1995
Γιάννης Λ. Μπακούρος

---

Η ανακοίνωσις του Ι. Μεταξά

Κύριοι,
Έχω λογοκρισίαν [1] και ημπορώ να σας υποχρεώσω να γράφετε μόνον ό,τι θέλω. Aυτήν την ώραν όμως δεν θέλω μόνον την πέννα σας. Θέλω και την ψυχήν σας. Γι' αυτό σας εκάλεσα σήμερα για να σας μιλήσω με χαρτιά ανοιχτά. Θα σας ειπώ τα πάντα. Θα σας ειπώ ακόμη και τα μεγάλα μου πολιτικά μυστικά. Θέλω vα ξέρετε και σεις όλα τα σχετικά με την εθνικήν μας περιπέτεια ώστε να γράφετε, όχι συμμορφούμενοι προς τας οδηγίας μου, αλλά εμπνεόμενοι εις την προσωπική σας πίστιν από την γνώσιν των πραγμάτων.
Σας απαγορεύω να ανακοινώσητε σχετικά το παραμικρόν σ' οποιονδήποτε. Απολύτως και γιά οιονδήποτε λόγον. Κάθε παράβασις αυτής της εντολής μου θα έχη δια τον υπεύθυνον -και να είσθε βέβαιοι ότι θα ευρεθή ο υπεύθυνος- τας συνεπείας τας οποίας πρέπει να έχη σε πόλεμο ζωής ή θανάτου του Έθνους η προδοσία ενός μεγάλου μυστικού, έστω και αυτό αν έγινε από αφέλεια, χωρίς την παραμικρή κακή πρόθεσι. Φυσικά έχω τον λόγον σας...
Mη νομίσητε ότι η απόφασις του ΟΧΙ πάρθηκε έτσι, σε μια στιγμή. Μην φαντασθήτε ότι εμπήκαμε στον πόλεμο αιφνιδιαστικά. Ή ότι δεν έγινε παν ό,τι επετρέπετο και μπορούσε να γίνει δια να τον αποφύγωμε.
Από την εποχήν της καταλήψεως της Αλβανίας το Πάσχα πέρυσι το πράγμα άρχισε να φαίνεται. Από τον περασμένο Μάιο είπα καθαρά στον κ. Γκράτσι [2] ότι αν προσεβαλλόμεθα εις τα εθνικά κυριαρχικά μας δικαιώματα, θα ανθιστάμεθα αντί πάσης θυσίας και δι' όλων των μέσων. Συγχρόνως όμως μου ήρχοντο από την Ρώμην, από την Βουδαπέστην, από τα Τίρανα, από παντού πληροφορίαι αντίθετοι [3].
Εις τας 15 Αυγούστου έγινεν ο τορπιλλισμός της ΕΛΛΗΣ. Γνωρίζετε ότι από την πρώτην στιγμήν διεπιστώθη ότι το έγκλημα ήτο Ιταλικόν. Εν τούτοις δεν επετρέψαμεν να γνωσθή ότι είχομεν και τας υλικάς πλέον αποδείξεις περί της εθνικότητος του εγκληματίου [4]. Συγχρόνως όμως διέταξα τα αντιτορπιλικά τα οποία συνώδευον τα πλοία που μετέφερον τους προσκηνητάς από την Τήνον μετά το έγκλημα, άν προσβληθούν από αεροπλάνα ή οπωσδήποτε άλλως να κάμουν αμέσως χρήσιν των όπλων των.
Θα σας αποκαλύψω τώρα, ότι τότε διέταξα να βολιδοσκοπηθή καταλλήλως το Βερολίνον. Μου διεμηνύθη εκ μέρους τον Χίτλερ, η σύστασις να αποφύγω οιονδήποτε μέτρον δυνάμενον να θεωρηθή από την Ιταλίαν πρόκλησις. Έκαμα το πάν δια να μη μπορούν οι Ιταλοί να εμφανισθούν ως δυνάμενοι να έχουν όχι αφορμάς ευλόγους, αλλ' ούτε ευλογοφανές παράπονον εκ μέρους μας, αν και από την πρώτην στιγμήν αντελήφθην τι πράγματι εσήμαινεν η όλως αόριστος σύστασις του Βερολίνου. Σεις καλύτερον παντος άλλου γνωρίζετε ότι έκαμα το πάν δια να μη δώσωμεν αφορμήν εμφανίσεως της Ιταλίας ως δυναμένης να έχη ευλογοφανείς καν αφορμάς αιτιάσεων. Λόγω του επαγγέλματός σας έχετε παρακολουθήσει εις όλες τις λεπτομέρειες την ιστορίαν των ατελειώτων ιταλικών προκλήσεων δημοσιογραφικών και άλλων, αλλά και την χριστιανικήν υπομονήν την οποίαν ετηρίσαμεν, προσποιούμενοι ότι δεν τις καταλαβαίνουμε, περιοριζόμενοι μόνον σε δημοσιογραφικάς ανασκευάς των ιταλικών εναντίον μας κατηγοριών [5].
Ομολογώ ότι εμπρός εις την φοβεράν ευθύνην της αναμίξεως της Ελλάδος εις τέτοιον μάλιστα πόλεμον, έκρινα πώς καθήκον μου ήτο να δω εάν θα ήτο δυνατόν να προφυλάξω τοv τόπον από αυτόν έστω και δια παντός τρόπου, ο οποίος όμως θα συμβιβάζετο με τα γενικώτερα συμφέροντα του Έθνους. Εις σχετικάς βολιδοσκοπήσεις προς την κατευθυνσιν τον Άξονος μου έδόθη να εννοήσω σαφώς ότι μόνη λύσις θα μπορουσε να είναι μία εκουσία προσχώρησιν της Ελλάδος εις την "Νέαν Τάξιν" [6]. Προσχώρησις που θα εγένετο όλως ευχαρίστως δεκτή από τον Χίτλερ "ως εραστήν του Ελληνικού πνεύματος".
Συγχρόνως όμως μου εδόθη να εννοήσω ότι η ένταξις εις την Νέαν Τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτικήν άρσιν όλων των παλαιών διαφορών με τους γείτονάς μας, και ναι μεν αυτό θα συνεπήγετο φυσικά θυσίας τινάς δια την Ελλάδα, αλλά αι θυσίαι θα έπρεπε να θεωρηθούν απολύτως "ασήμαντοι" εμπρός εις τα "οικονομικά και άλλα πλεονεκτήματα" τα οποία θα είχεν δια την Ελλάδα ή Νέα Τάξις εις την Ευρώπην και εις την Βαλκανικήν. Φυσικά με πάσαν περίσκεψιν και ανεπισήμως επεδίωξα δι' όλων των μέσων να κατατοπισθώ συγκεκριμένως ποίαι θα ήσαν αι θυσίαι αυταί, με τας οποίας η Ελλάς θα έπρεπε να πληρώση την ατίμωσιν της εξ ιδίας θελήσεως προσφοράς της να υπαχθή υπό την Νέαν Τάξιν.
Με καταφανή προσπάθειαν αποφυγής σαφούς καθορισμού μου εδόθη να καταλάβω ότι η προς τους Έλληνας στοργή του Χίτλερ ήτο οι εγγυήσεις oτι αι θυσίαι αυταί θα περιορίζοντο "εις το ελάχιστον δυνατόν". Όταν επέμεινα να κατατοπισθώ, πόσον επί τέλους θα μπορουσε να είναι αύτο το έλάχιστον τελικώς, μάς εδόθη να καταλάβωμεν ότι τούτο συνίστατο εις μερικάς ικανοποιήσεις προς την Ιταλίαν δυτικώς μέχρι Πρεβέζης, ίσως και προς την Βουλγαρίαν ανατολικώς μέχρι Δεδεαγάτς [7].
Δηλαδή θα έπρεπε δια να αποφύγωμεν τov πόλεμον, να γίνωμεν εθελονταί δούλοι και να πληρώσωμεν αυτήν την τιμήν... με το άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδος προς ακρωτηριασμόν από την Ιταλίαν και του αριστερού προς ακρωτηριασμόν από την Βουλγαρίαν. Φυσικά δεν ήτo δύσκολον να προβλέψη κανείς ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν οι Άγγλοι θα έκοβαν και αυτοί τα πόδια της Ελλάδος. Και με το δίκαιόν των.
Κυρίαρχοι πάντοτε της θαλάσσης δεν θα παρέλειπον, υπερασπίζοντες πλέον τον εαυτόν των, έπειτα από μίαν τοιαύτην αυτοδούλωσιν της Ελλάδος εις τους εχθρούς των να καταλάβουν την Κρήτην και τας άλλας νήσους μας τουλάχιστον. Το συμπέρασμα αυτό δεν προέκυψεν μόνον από την πλέον απλήν λογικήν, άλλά και από ασφαλείς και βεβαίας πληροφορίας εξ Αιγύπτου, καθ' ας ειχεν ήδη προμελετηθή και αντιμετωπισθή ή ενέργεια που θα έπρεπε να γίνη ως φυσικόν επακόλουθον πάσης τυχόv εκουσίας ή ακουσίας συνεργασίας της Ελλάδος με τον Άξονα, εις τας ελληνικάς νήσους και προς παρεμπόδισιν εν περιπτώσει της δυνατότητος δια τόν Άξονα να τας χρησιμοποιήση.
Δεν δύναμαι αφ' ετέρου να μη παραδεχθώ ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν το δίκαιον δεν θα ευρίσκετο με το μέρος της Κυβερνήσεως των Αθηνών και να μην αναγνωρίσω, ότι όταν ένας λαός, όπως ο αγγλικός, αμύνεται δια την ζωήν του, θα ήτο πλήρως δικαιολογημένος να κάνη τα ανωτέρω. Αλλά τότε ο Ελληνικός λαός δικαίως θα ετάσσετο εναντίον της κυβερνήσεως η οποία δια vα τον προφυλάξη από τον πόλεμον θα τον κατεδίκαζε εις εθελουσίαν υποδούλωσιν μετ' εθνικού ακρωτηριασμού. Αυτή η δήθεν προφύλαξις θα ήτο δια την τύχην της εις το μέλλον Ελληνικής φυλής, πλέον ολεθρία και από τας χοιροτέρας έστω συνεπείας οποιουδήποτε πολέμου. Το δίκαιον λοιπόν, δεν θα ήτο με το μέρος της Κυβερνήσεως των Αθηνών, εάν η τελευταία ενήργει κατά τας υποδείξεις του Βερολίνου που ανέφερα. Το δίκαιον θα ήτο με το μέρος του Ελληνικού Λαού, ο οποίος θα κατεδίκαζεν αυτήν, και των Άγγλων οι οποίοι υπερασπίζοντες την ύπαρξίν των επίσης δικαίως θα ελάμβανον τα μέτρα που εφέροντο έχοντες μελετήσει, εισακούοντες άλλωστε τας δικαίας αιτιάσεις των Ελλήνων, οίαι θα προέκυπτον εν καιρώ εάν εδίδετο ή εύλογος αυτή αφορμή.
Θα εδημιουργούντο έτσι όχι δύο, όπως το 1916, άλλά τρείς αυτήν την φοράν Ελλάδες [8].
Η πρώτη θα ήτο η επίσημος των Αθηνών η οποία είχεν φθάσει εις την πόρωσιν και το κατάντημα δια να αποφύγη τον πόλεμον να δεχθή να γίνη εθελοντής δούλος, πληρώνουσα μάλιστα την τιμήν αυτήν και με την συγκατάθεσίν της να αυτοακρωτηριασθή τραγικώτατα, παραδίδουσα εις την δουλείαν πληθυσμούς αμιγώς Ελληνικούς και μάλιστα δύναμαι να είπω τους Ελληνικωτέρους των Ελληνικών τοιούτους. Δευτέρα θα ήτο η πραγματική Ελλάς. Δηλαδή η παμψηφία της κοινής γνώμης του Έθνους, το οποίον ποτέ δεν θα απεδέχετο την εκουσίαν του υποδούλωσιν πληρωνομένην μάλιστα με εθνικόν ακρωτηριασμόν αφόρητον και ισοδυναμούσαν με οριστικήν ατίμωσιν και μελλοντικήν βεβαίαν εκμηδένισιν του Ελληνισμού ως εννοίας και οντότητος, εκμηδένισιν πρώτον ηθικήν και δεύτερον εν συνεχεία της ηθικής και υλικήν.
Tο Έθνος ουδέποτε θα συνεχώρει εις τόν Βασιλέα και την Εθνικήν Κυβέρνησιν της 4ης Αυγούστου, τοιαύτην πολιτικήν.
Τρίτη τέλος θα προέκυπτε μία ακόμη Ελλάς, η Ελλάς την οποίαν δεν θα παρέλειπον να δημιουργήσουν, φυσικά με την επίκλησιν του δημοκρατισμού, οι δημοκρατικοί Έλληνες υπό την κάλυψιν του βρετανικού Στόλου εις τα νήσους, Κρήτην και εις τας άλλας. Η τρίτη αυτή Ελλάς, η "Δημοκρατική" θα είχε με το μέρος της όχι μόνον την πρόθυμον υποστήριξιν της Αγγλίας εις την οποίαν θα έδιδε το δικαίωμα να καλύψη τας νήσους μας, καλυπτομένη και η ιδία εις την Βόρειον Αφρικήν, αλλά θα είχε με το μέρος της και το Εθνικόν δίκαιον. Η ηθική της δύναμις λοιπόν θα απερρόφα μοιραίως την επίσημον Ελλάδα, διότι θα διέθετεν η τρίτη αυτή Ελλάς, την ανεπιφύλακτον έγκρισιν και ενίσχυσιν της ανεπισήμου, της "δευτέρας" Ελλάδος, της Εθνικής δημοσίας γνώμης εν τη παμψηφία της.
Έζησα κύριοι την περίοδον του Εθνικού Διχασμού που εδημιουργήθη το 1916 όταν από την κατάστασιν εκείνην προέκυψαν δύο Ελλάδες, η των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Τον κίνδυνον από μίαν νέαν διαίρεσιν της Ελλάδος προκύπτουσαν συνεπεία του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, όπως η διαίρεσις του 1916 πρέκυψε συνεπεία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, μίαν νέαν διαίρεσιν μάλιστα πολύ τραγικωτέραν, διότι όπως την εσκιαγράφησα δεν θα είναι καν διχασμός, αλλά τριχοτομισμός. Toν κίνδυνον αυτόν τον θεωρώ κύριοι, δια το Έθνος και το μέλλον του ασυγκρίτως χειρότερον από τον πόλεμον, έστω και αυτόν τον πόλεμον, από τον οποίον είναι δυνατόν και δουλωμένη ακόμη να βγη προσωρινώς η Ελλάς. Λέγω προσωρινώς, διότι πιστεύω ακράδαντα ότι τελικώς η νίκη θα είναι με το μέρος μας.
Γιατί οι Γερμανοί δεν θα νικήσουν. Δεν μπορεί να νικήσουν.
Υπάρχουν πολλά εμπόδια.
Η Ελλάς είναι αποφασισμένη να μη προκαλέση, μεν, με κανένα τρόπο κανένα, αλλά και με κανένα τρόπο να μη υποκύψη. Προ παντός είναι αποφασισμένη να υπερασπίση τα εδάφη της, έστω και αν πρόκειται να πέση. Ήδη δε, η απόφασίς της αυτή και η πολιτική της αυτή, χάρις εις την οποίαν απρόκλητα προσεβλήθη, χάρισαν στον τόπο και στον λαό μας το πλέον ανεκτίμητον των αγαθών και το μεγαλύτερον στοιχείον της δυνάμεως του: Αυτή η πολιτική έδωσεν εις τον λαόν την απόλυτη ψυχική, και πανεθνική ένωσί του [9].
Σήμερα όμως επί πλέον υπάρχουν και μερικοί άλλοι παράγοντες που προδικάζουν την τελική μας νίκη. Η Τουρκία δεν είναι όπως το 1916 σύμμαχος των Γερμανών. Είναι σύμμαχος των Άγγλων [10]. Η Βουλγαρία βέβαια ενεδρεύει και τώρα όπως και τότε, αλλ' εν πάση περιπτώσει αυτήν την εποχήν τουλάχιστον προς το παρόν δεν τολμά. Ο καιρός όμως δεν δουλεύει για τον Άξονα. Δουλεύει για τους αντιπάλους του. Τέλος δια την Γερμανίαν η νίκη θα ήτο εν πάση περιπτώσει δυνατή μόνο με κοσμοκρατορίαν.
Αλλ' η κοσμοκρατορία δια την Γερμανίαν κατέστη οριστικά αδύνατος στην Δουνκέρκη [11]. Ο πόλεμος δια τον Άξονα έχει χαθή, από την στιγμήν που η Αγγλία διεκήρυξε: "Θα πολεμήσωμεν έστω και μόνον εις το νησί μας και πέραν των θαλασσών, θα πολεμήσωμεν μέχρι της νίκης" [12]. Αλλά επί πλέον και ημείς οι Έλληνες πρέπει να γνωρίζωμεν ότι δεν πολεμούμεν μόνον δια την νίκην, αλλά και δια την δόξαν [13].
Δεν ξέρω αν κανείς αντιβενιζελικός από σας είναι πάντοτε αδιάλλακτος.
"Είμαι εγώ, κύριε Πρόεδρε", απήντησεν ο παριστάμενος παλαίμαχος και αδιάλλακτος αρθρογράφος του αντιβενιζελικού τύπου κ. Κρανιωτάκης [14].
Λοιπόν ακούστε δια να συνεννοηθούμε. Εγώ, κύριοι, όπως επαρκώς σας εξήγησα, ετήρησα μέχρι σήμερον την πολιτικήν του αειμνήστου Βασιλέως Κωνσταντίνου, δηλαδή την πολιτικήν της αυστηράς ουδετερότητος. Έκαμα το παν δια να κρατήσω την Ελλάδα μακράν της συγκρούσεως των μεγάλων κολοσσών. Ήδη μετά την άδικον επίθεσιν της Ιταλίας, η πολιτική την οποίαν ακολουθώ είναι η πολιτική του αειμνήστου Βενιζέλου. Διότι είναι η πολιτική του συνταυτισμού της Ελλάδος με την τύχην της δυνάμεως, δια την οποίαν η θάλασσα είναι ανέκαθεν όπως και δια την Ελλάδα, όχι το εμπόδιον που χωρίζει αλλά η υγρά λεωφόρος που συνδέει. Βέβαια εις την ιστορίαν μας την νεωτέραν δεν είχομεν μόνον ευγνωμοσύνης λόγους και αφορμάς δια την Αγγλίαν, της οποίας άλλως τε η μεταπολεμική, πολιτική των τελευταίων ιδίως ετών, είναι πολιτική μεγίστων και ιστορικών αγγλικών ευθυνών [15]. Αλλά τας ευθύνας της αυτάς η Αγγλία τας αποδίδει σήμερον με την υπερήφανον αποφαστικότητα λαού μεγάλου, σώζοντος την ελευθερίαν του κόσμου και του πολιτισμού. Δια την Ελλάδα η Αγγλία είναι η φυσική φίλη και επανειλημμένως εδείχθη προστάτρια, ενίοτε δε η μόνη προστάτρια. Η νίκη θα είναι και δεν μπορεί παρά να είναι δική της. Θα είναι νίκη του Αγγλοσαξωνικού κόσμου, απέναντι του οποίου η Γερμανία, η οποία αφού έως τώρα δεν ηδυνήθη να επιτύχη οριστικόν αποτέλεσμα, είναι καταδικασμένη να συντριβή. Διότι από τώρα και πέρα ο ορίζων δεν πρέπει να θεωρήται δια τον Άξονα ανέφελος ούτε προς Ανατολάς και η Ανατολή είναι πάντοτε μυστηριώδης [16]. Πάντοτε ήτο, αλλά σήμερον υπέρ ποτέ είναι γεμάτη απρόοπτα και μυστήριο. Τελικώς λοιπόν θα νικήσωμεν. Και θέλω φεύγοντες από την αίθουσαν αυτήν να πάρετε μαζί σας όλην την δική μου απόλυτη βεβαιότητα, ότι θα νικήσωμεν. Εν τούτοις πρέπει να σας επαναλάβω ό,τι επισημότερον διεκήρυξα από την πρώτην στιγμήν. Η Ελλάς δεν πολεμά δια την νίκην. Πολεμά δια την Δόξαν. Και δια την τιμήν της. Έχει υποχρέωσιν προς τον εαυτόν της να μείνη αξία της ιστορίας της.
Η Ιταλία είναι μεγάλη δύναμις, όταν δε προχθές έγινεν η πρώτη αεροπορική επιδρομή, ομολογώ ότι με έκπληξιν ήκουσα εις σχετικήν ερώτησίν μου την απάντησιν, ότι τα επιδραμόντα αεροπλάνα ήσαν μόνον ιταλικά [17]. Αυτό φθάνει να σας δώση να καταλάβετε με ποιες ιδέες μπήκα στον πόλεμο. Αλλά υπάρχουν στιγμές κατά τις οποίες ένας λαός οφείλει, αν θέλη να μείνη μεγάλος, να είναι ικανός να πολεμήση, έστω και χωρίς καμμίαν ελπίδα νίκης. Μόνον διότι πρέπει. Γνωρίζω ότι ο ελληνικός λαός θα ήτο αδύνατον να δεχθή άλλο τι αυτήν την στιγμήν. Διότι είναι ελεύθερος και απερίσπαστος εις την φυσικήν ευθυκρισίαν και υπερηφάνειαν, εφ' όσον δεν εδόθη ευκαιρία να θολωθή η κρίσις του δι' αγοραίων θορύβων και παραπλανητικών εκστρατειών. Εκάμαμεν ότι ήτο δυνατόν δια να μη έχωμεν το παραμικρόν άδικον. Και θα εξακολουθήσωμεν την ιδίαν τακτικήν μέχρι τέλους. Σας έχω στο τραπέζι μερικά έγγραφα. Είναι όλαι αι αποδείξεις της ιταλικής ενέδρας εκ προμελέτης. Όταν τελειώσω μπορείτε να τα δείτε. Περιττόν να πάρετε σημειώσεις. Συντομώτατα θα δημοσιευθούν εις την Λευκήν Βίβλον, η οποία διέταξα να εκδοθή το ταχύτερον. Δεν σας κρύβω κύριοι, ότι η κατάστασις είναι εξαιρετικά δύσκολη. Μας περιμένουν μάλιστα δοκιμασίαι μεγάλαι. Δια να μη δώσω ευκαιρίαν προς την επιζητουμένην δια παντός τρόπου αφορμήν κατασυκοφαντήσεώς μας, ευρέθην υποχρεωμένος να πάρω μίαν απόφασιν εξόχως σοβαράν. Να μην κάμω την επιστράτευσιν, όταν από καιρού την εζήτησε και εξηκολούθησεν επανειλημμένως να μού την ζητά το Επιτελείον... [18]
Ο ιταλικός όγκος λοιπόν ευρήκεν απέναντι του δυνάμεις πάρα πολύ ασθενείς, τουλάχιστον δια την κρούσιν των πρώτων ημερών. Ο ρόλος σας είναι σήμερον μεγάλος και επισημότατος.
Μη χάνετε το θάρρος σας, οτιδήποτε και αν γίνη. Διότι άλλως αδύνατον να φανήτε άξιοι του λαού σας και του καθήκοντος σας, το οποίον είναι να συντηρήσητε την ιερή φλόγα του ελληνικού λαού, να βοηθήσητε τον μαχόμενον Στρατόν, να υπάρξητε συνεργάται της Κυβερνήσεως, ότι και αν αισθάνεσθε δι' αυτήν. Πρέπει να πιστεύσητε σεις δια να μπορέσετε να μεταδώσητε την πίστιν εις το κοινόν σας, μολονότι αυτήν την φοράν έχομεν όλοι μας να πάρωμεν από τον Ελληνικόν λαόν, και από το απερίγραπτον θάρρος του και όχι να του δώσωμεν.
Θέλω ακόμη να σας ειπώ κάτι. Ξέρω με βεβαιότητα ότι από την φοβεράν αυτήν δοκιμασίαν η Ελλάς θα υποφέρη. Ξέρω όμως επίσης με βεβαιότητα ότι τελικώς θα εξέλθη όχι μόνον ένδοξος αλλά και μεγαλύτερη. Θα προσέξατε το τηλεγράφημα του κ. Τσώρτσιλ το οποίον εδημοσιεύθη σήμερον εις τας εφημερίδας, ανακοινωθέν από του Υπουργείου Εξωτερικών [19]. Λοιπόν επειθυμώ να σας τονίσω τούτο: εκείνοι οι οποίοι εις το τηλεγράφημα αυτό δεν βλέπουν γραπτήν την επιβεβαίωσιν αγράφου συμφωνίας δια τα Δωδεκάνησα, δεν ξέρουν να διαβάζουν μέσα από τις γραμμές. Και κάτι άλλο. Τα Δωδεκάνησα προδικάζουν...

Δικτυογραφία : από εφημερίδα της Χιου www.alithia.gr/ Μέρος του κειμένου που είχε δημοσιευθεί στο τεύχος 274 του Oκτωβρίου 1973 του «Kρίκου», όπως δε σημειώνεται στο σχετικό του υστερόγραφο είναι βασισμένο σε μελέτη του καθηγητού Δημητρίου Kόρσου της Παντείου Σχολής του ιδίου έτους.ΔHM. N. ΛAΪNAΣ, www.cslab.ntua.gr/ , grundnig-vassilis.blogspot.com

φωτ.υλικο : www.thegreekz.com , users.ach.sch.gr/.../pindos-metafora.jpg , www.eikastikon.gr/